Przeprowadzka, remont, ponowna aranżacja wnętrza, zmiana wyposarzenia domowego, czy chociażby porządki przedświąteczne – na pewno każdy przeżył to niejednokrotnie. Są to takie momenty w naszym życiu, kiedy orientujemy się, jak wiele niepotrzebnych rzeczy zalega w naszym zaciszu domowym. Co zrobić ze zniszczonymi butami, czy chociażby połamanym krzesłem każdy wie. Problem zaczyna się jednak, gdy przed wstawieniem nowej elektrycznie sterowanej lodówki z wbudowanym stelażem na butelki w środku, powstrzymuje nas nasza stara, niedziałająca już chłodziarka. Trudno ją bowiem wynieść z pomieszczenia, nie mówiąc już o transporcie do punktu zbierania. Zmniejsza jedynie powierzchnię naszej kuchni, my nie możemy w pełni cieszyć się nowo nabytym sprzętem, a sama zyskuje miano elektrośmieci. Co to są w ogóle elektrośmieci i jak się ich pozbyć? Czy uświadamiamy sobie, że rozwiązanie tego problemu jest w zasięgu ręki, w zasięgu naszego telefonu?
Czym są elektrośmieci?
Według ustawy o Zużytym Sprzęcie Elektrycznym i Elektronicznym (ZSEE), która obowiązuje w Polsce od 21 października 2005 r., są to wszystkie zużyte urządzenia działające na prąd lub na baterie – m.in.: pralki, lodówki, miksery, mikrofalówki, golarki elektryczne, wiertarki, telefony komórkowe, telewizory, komputery, video, a także świetlówki i żarówki energooszczędne – to odpady, których nie można wyrzucać razem z innymi materiałami do śmietnika, ponieważ zanieczyszczają środowisko. Grozi za to kara grzywny od 500 do 5 000 zł. Dlaczego?
Elektrośmieci, a nasze środowisko
Kara grzywny za nieprzestrzeganie ustawy ZSEE, nie jest wcale wygórowana. Elektrośmieci wyrzucone do śmietnika lub porzucone na łonie przyrody są bardzo szkodliwe - bezpośrednio zanieczyszczają środowisko, stwarzając zarazem zagrożenie dla zdrowia ludzi i zwierząt. Przypomina nam o tym chociażby znak przekreślonego kontenera na śmieci, który zamieszczony jest na wszystkich sprzętach elektrycznych i elektronicznych. Elektrośmieci zawierają liczne trujące substancje. Po wydostaniu się z pozornie niegroźnego urządzenia, przenikają do gleby, powietrza oraz wód gruntowych, powodując tym samym zagrożenie dla środowiska naturalnego i nas samych! Wykaz szkodliwych substancji, jakie posiadają ZSEE: Rtęć zawarta jest w niektórych świetlówkach. Jest to metal bardzo szkodliwy, który po przeniknięciu do organizmu powoduje uszkodzenie nerek, zaburzenia wzroku, słuchu, mowy, i koordynacji ruchów, deformuje kości i może być przyczyną zmian nowotworowych. Ołów wykorzystywany jest w elektronice jako składnik stopów lutowniczych i szkła kineskopowego. Ma właściwości toksyczne i rakotwórcze. Wchłonięty do organizmu, najpierw dostaje się z krwią do wątroby, płuc, serca i nerek, potem metal gromadzi się w skórze i mięśniach. Ostatecznie kumuluje się w tkance kostnej i niszczy szpik. Związki bromu stosowane są w komputerach. Po przeniknięciu do środowiska powodują u ludzi i zwierząt schorzenia układu rozrodczego oraz problemy neurologiczne. Chrom jest stosowany do powlekania elementów metalowych, aby uchronić je przed korozją. Pierwiastek jest też zawarty w luminoforze lamp kineskopowych. Zatrucie chromem objawia się zaburzeniami układu krążenia oraz układu oddechowego, chorobami skóry oraz alergią. Kadm zawarty jest w bateriach urządzeń elektrycznych. Zaburza czynności nerek, funkcje rozrodcze, powoduje chorobę nadciśnieniową, wywołuje zmiany nowotworowe, zaburza metabolizm wapnia, powodując deformację szkieletu kostnego. Nikiel gdy przedostanie się do organizmu w dużym stężeniu uszkadza błony śluzowe, obniża poziom magnezu oraz cynku w wątrobie, powoduje zmiany w szpiku kostnym oraz może przyczyniać się do zmian nowotworowych. PCB (związki chemiczne) pełnią w urządzeniach funkcje chłodzące, smarujące i izolujące. Po przedostaniu się do organizmu zalega w tkance tłuszczowej powodując m.in. uszkodzenia wątroby, anomalie reprodukcyjne, osłabienie odporności, zaburzenia neurologiczne i hormonalne. R-12, czyli freon to gaz syntetyczny zawarty w klimatyzatorach i lodówkach, w których pełni funkcję chłodniczą. Jest szczególnie szkodliwy dla warstwy ozonowej. Od 1998 roku nie wolno go stosować w urządzeniach elektrycznych, jednak nadal spotykany jest w urządzeniach starszego typu. Azbest używany jest w urządzeniach elektrycznych i elektronicznych m.in. ze względu na swoje właściwości izolacyjne. Jest jednak przyczyną wielu groźnych chorób np. pylicy azbestowej, raka płuc i nowotworu międzybłoniaka opłucnej.
Elektrośmieci - tak nie wiele potrzeba, by postąpić jak trzeba!
Aby uniknąć kary grzywny oraz stwarzania zagrożenia dla naszego środowiska naturalnego, a w tym nas samych, należy pozbywać się elektrośmieci w sposób prawidłowy. Mamy dwie możliwości. Warto więc się z nimi zapoznać i wybrać najbardziej odpowiadającą nam opcję: Punkt zbierania: tu elektrośmieci można oddać w nieograniczonej ilości. Takie punkty powinny znajdować się w każdej gminie. Ich baza adresowa znajduje się m.in. na stronach internetowych urzędów gmin oraz na www.elektrosmieci.pl. Jeżeli w danym mieście nie ma gminnego punktu zbierania, elektrośmieci można oddać do firmy zbierającej odpady komunalne. Odbiór bezpośrednio z domu: w przypadku elektrośmieci większych rozmiarów (np. lodówki, kuchenki elektryczne, pralki, telewizory powyżej 24 cali), których transport do punktu zbierania może być kłopotliwy. W celu sprawnego przeprowadzenia odbioru wielkogabarytowych elektrośmieci z domu, firmy zajmujące się odbiorem elektrośmieci pilnują, żeby sprzęt był odłączony od instalacji elektrycznej (np. pralki), gazowej (kuchenki) czy też wodociągów (pralki).
Co dzieje się dalej z prawidłowo oddanymi elektrośmieciami?
Zużyty sprzęt RTV, AGD, IT i oświetleniowy, przekazany do przetworzenia, poddawany jest demontażowi, a pozyskane z niego surowce do odzysku i recyklingu. Selektywna zbiórka, demontaż w wyspecjalizowanych zakładach przetwarzania oraz unieszkodliwienie niebezpiecznych substancji i pierwiastków, chroni środowisko naturalne przed skażeniem. Natomiast odzysk surowców i wykorzystanie ich do produkcji nowych urządzeń, zdecydowanie zmniejsza stopień wykorzystania zasobów naturalnych oraz przyczynia się do obniżenia kosztów technologicznych. Na przykład, do wyprodukowania komputera konieczne było użycie nieodnawialnych paliw kopalnych, np. węgla lub ropy, dziesięciokrotnie więcej, niż wynosi masa naszego PC-ta. Z kolei, z przeciętnego zużytego komputera osobistego możemy odzyskać ponad trzy kilogramy aluminium, którego recykling oszczędza produkty chemiczne oraz energię elektryczną.
Wyniki badania świadomości społecznej
Pojęcie elektrośmieci nie jest jednak tak oczywiste, jak mogłoby się wydawać. Nie każdy wie, czym one są, a co gorsze - co z nimi zrobić. Jak to wygląda w liczbach? Na podstawie badań Millward Brown SMG/KRC, zleconych przez ElektroEko Organizację Odzysku Sprzętu Elektrycznego i Elektronicznego SA a przeprowadzonych w październiku 2009 r.: jedynie 27% Polaków pozbywa się elektrośmieci zgodnie z prawem. Ponad połowa naraża więc nasze środowisko na zanieczyszczenie, a siebie na karę grzywny. Mówi się, że brak wiedzy nie zwalnia z przestrzegania prawa, a jedynie 38% Polaków słyszało o Ustawie ZSEE. Ledwo ponad połowa, bo 51% Polaków wie, czym są w ogóle elektrośmieci, nie mówiąc o zagrożeniach, jakie ze sobą mogą nieść. A jak to wygląda w praktyce? Ponad połowa badanych najczęściej wyrzuca zużyte świetlówki, które także są elektrośmieciami, do śmietnika. Głównymi motywami są: niewiedza, gdzie się ich pozbyć (50%) oraz wygoda (47%). Większość, choć nie wszyscy badani (87%) wyrazili nawet chęć oddawania świetlówek do miejsc do tego przeznaczonych. Z kolei, na najbardziej preferowane miejsce do pozbycia się zużytej świetlówki, został wybrany teren osiedla/wspólnoty (52%), a w drugiej kolejności sklep (29%).
Dlaczego to takie ważne?
Odpowiednie pozbycie się elektrośmieci jest niezmiernie ważne. Musimy pamiętać, że nie jesteśmy jedynymi osobami, które borykają się z problemem zalegających w domu, czy to zużytych żarówek, czy to telefonów komórkowych. A dla porównania: gdyby ustawić jeden na drugim wszystkie telefony komórkowe, które co roku wymieniamy na nowe, miały by one wysokość 1000 razy większą niż Pałac Kultury i Nauki w Warszawie. To dlatego tak ważne jest, by kupując nową komórkę starą oddać w miejscu zakupu. Stamtąd trafi ona do zakładu przetwarzania i poddana zostanie recyklingowi. Rzecz tak się ma nie tylko z telefonami komórkowymi. W Polsce, w ciągu jednego roku wyrzuca się co najmniej 165 000 ton zużytego sprzętu AGD. To trzy razy więcej niż waży Most Łazienkowski w Warszawie. Jest więc istotne, aby nie przyczyniać się by taka ilość, lub jej część, zalegała w nieodpowiednich miejscach, utrudniając nam naszą codzienność, a także przyszłość.