Najczęściej wykonywane są z drewna, stali, aluminium lub PVC. Zwykle mają kształt drzwiczek pełnych, często z żaluzją lub otworami. Jednoskrzydłowe, dwuskrzydłowe bądź wieloskrzydłowe, z reguły mają lamele zamontowane na stałe pod takim kątem, by ograniczyć dostęp światła słonecznego do wnętrza budynku. Możemy jednak spotkać się z okiennicami posiadającymi lamele ruchome, by można było regulować ilość światła wpływającego do pomieszczenia.
Okiennice nie stanowią jedynie wspaniałej dekoracji elewacji budynku. Przede wszystkim mają za zadanie chronić przed upałem i chłodem oraz przed spojrzeniami sąsiadów. W nowoczesnej technologii budowy domu (domy pasywne) zastosowanie okiennic wiąże się głównie z wykorzystaniem energii słonecznej: latem mają chronić przed zbyt intensywnym nagrzaniem się wnętrza, a zimą skutecznie zatrzymywać ciepło wewnątrz. Są one również dodatkowym zabezpieczeniem przed złodziejami.
Czasy największej świetności okiennic przypadają na wieki XVIII i XIX. Zdobiły wówczas elewacje dworków szlacheckich, pałaców magnackich oraz wiejskich chałup. Ludzie różnych klas społecznych mogły poszczycić się okiennicami, które nie tylko ochraniały i nadawały wyjątkowy wygląd domostwom, ale również reprezentowały region – w zależności od niego różniły się konstrukcją oraz kształtem. Pierwsze okiennice swoją konstrukcją nawiązywały do drzwi – drewniana osłona na dolnej część otworu okiennego zabezpieczała okno i wnętrze budynku przed działaniem warunków atmosferycznych.
W dzisiejszych czasach okiennice widujemy głównie na budynkach zabytkowych, gdzie kolorowe drewniane osłony z desek łączonych na styk pięknie odcinają się od białej elewacji i nadają niespotykanego w nowoczesnym budownictwie charakteru.
Wśród nowobudowanych obiektów niezmiernie trudno znaleźć budynki z przaśnymi i bardziej nowoczesnymi okiennicami – możemy je najczęściej spotkać w domkach letniskowych.
Zastosowanie okiennic ma bardzo często swoje podłoże w tradycji i kulturze. Pejzaż architektoniczny takich państw jak Włochy, Niemcy czy Rosja pozostaje nierozerwalnie związany z widokiem domostw z okiennicami. Polską „krainą otwartych okiennic” jest Podlasie.
Okiennice pełnią obecnie zadanie nawiązujące do pierwotnej funkcji – mają chronić przed słońcem i zimnem. Warto zamocować je wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z dużymi oknami wychodzącymi na wschód, południe lub zachód. Latem temperatura w nieosłoniętych pomieszczeniach może podnieść się nawet o kilkanaście stopni, jeśli nie będą miały odpowiedniego zabezpieczenia. By znaleźć równowagę między osłonięciem pomieszczenia od przegrzania i całkowitym pozbawieniem go światła słonecznego, możemy zastosować okiennice z ruchomymi lamelkami – nie musimy wówczas włączać sztucznego oświetlenia w ciągu dnia, a tym samym możemy swobodnie doświetlić pomieszczenie bez narażania go na przegrzanie. Dodatkowo otwarcie okna oraz zastosowanie okiennic pozwoli na regulację cyrkulacji powietrza we wnętrzu.
Latem powinniśmy chronić się przed słońcem, zimą musimy chronić się przed zimnem. W zależności od właściwości materiałów zastosowanych do stworzenia okiennic (PVC, drewno) możemy liczyć na poprawę termoizolacyjności budynku nawet o 50%. Dobrym pomysłem jest zastosowanie okiennic ocieplonych, które posiadają warstwę styropianu lub wełny mineralnej między dwiema warstwami konstrukcji okiennicy. Pięć centymetrów izolacji między drewnianymi deszczułkami lub plastikowymi profilami zmniejszy straty ciepła. Dodatkowo zamknięte okiennice zatrzymują również hałas – rumor docierający z zewnątrz będzie bardziej stłumiony i mniej doskwierający.
Okiennice są również świetną alternatywą dla krat okiennych. Ochrona przed intruzami może być nie tylko skuteczna, ale również miła dla oka. Antywłamaniowe okucia nadadzą zdecydowanego charakteru okiennicom, a sforsowanie ich będzie znacznie utrudnione. Przed wyważeniem okiennic ochroni nas rygiel lub sztaba zamontowane od wewnątrz.
Obecnie na rynku mamy ogromną dostępność modeli okiennic. Jedno- i dwuskrzydłowe stosuje się w wąskich oknach. Szersze okna dobrze prezentują się z okiennicami wieloskrzydłowymi składanymi w harmonijkę. Mając do wyboru różne wzory, okiennice możemy dokładnie dopasować do elewacji naszego domu. Choć wydawać by się mogło, że okiennice występują najczęściej w formie prostokąta, stosowane są także do innych kształtów okien – okna o okrągłym czy trójkątnym wykończeniu górnej krawędzi również przesłania się okiennicami dopasowanymi do ich kształtu. Zależnie od rodzaju okuć możemy zastosować mocowanie do bocznej krawędzi ościeżnicy lub do ściany. Montaż odbywa się za pomocą zwykłych metalowych okuć, zwykle malowanych farbami antykorozyjnymi. Najczęściej stosowane okiennice z drewna sosnowego są malowane na różne kolory. Ich plastikowe odpowiedniki często barwi się w masie, a dodatkowo zdobi dekorem na wzór słojów drzewa, by jak najwierniej imitowały szlachetny materiał, jakim jest drewno.
Montowanie do ściany trójwarstwowej jest dość łatwe. Wiercimy otwory na głębokość od 10 do 20 cm, w zależności od użytego materiału na ściany (ceramika tradycyjna i silikaty – 10 cm, pustaki poryzowane – 20 cm), następnie wbijamy w otwory kołki, na których zamocowane zostaną zawiasy. Montaż okiennic w ścianie dwuwarstwowej rozpoczyna się od zamontowania drewnianych elementów, które następnie przykrywamy cienką warstwą styropianu. Do tej konstrukcji przytwierdzamy okiennice. Przy montażu okiennic musimy zwrócić uwagę na same zawiasy – powinny być dobrane w taki sposób, by utrzymały ciężar i pion okiennicy. Warto również przyjrzeć się mechanizmowi zapadkowemu w zawiasach, który uniemożliwia ruch okiennic podczas silnego wiatru.
Współczesne okiennice są przystosowane do oczekiwań klientów, dlatego duża dostępność rozmaitych modeli pełnych i ramowych skrzydeł okiennicowych nikogo nie dziwi. Pełne okiennice o grubości do 3 cm mocowane są na pióro i wpust. Deski w tego typu okiennicach są połączone dwiema poprzeczkami oraz zastrzałem. Okiennice ramowe mają konstrukcję opartą na ramie z listew drewnianych, PVC lub aluminium. Wśród wypełnień ramowych skrzydeł okiennic możemy wyróżnić wypełnienie pełne płycinowe, pełne kasetonowe, ażurowe. Te pierwsze posiadają osadzone w wyfrezowanych rowkach ramy deseczki, pionowe bądź poziome lub płytę wykonaną z drewna czy sklejki. Okiennice ramowe pełne kasetonowe mają podobną konstrukcję, ale wypełnienie ramy podzielone jest na mniejsze części za pomocą szprosów. Ostatni typ okiennic charakteryzują wmontowane listwy pod kątem 45o.
Okiennice produkowane są na zamówienie indywidualne. W zależności od materiału, wyposażenia możemy zapłacić od 450 zł/m2 (okiennice PVC), przez 600 zł/m2 (okiennice aluminiowe), nawet do 700 zł/m 2 (okiennice drewniane).