Uczestnikami procesu budowlanego są: inwestor, inspektor nadzoru inwestorskiego, projektant oraz kierownik budowy lub kierownik robót (art. 17 ustawy – Prawo budowlane, Dz. U. z 2013 r., poz. 1409 z późn. zm.). Jakie są obowiązki uczestników nadzoru budowlanego?
Obowiązki inwestora
Zgodnie z brzmieniem art. 18 ustawy – Prawo budowlane, do obowiązków inwestora należy zorganizowanie procesu budowy, z uwzględnieniem zawartych w przepisach zasad bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Inwestor ponosi odpowiedzialność także za przebieg procesu budowy oraz za wykonanie wszystkich wiążących się z tym procesem obowiązków, wynikających z ustawy – Prawo. Jednym z podstawowych obowiązków, jakie ciążą na inwestorze, jest, zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo budowlane, zapewnienie opracowania projektu budowlanego i, stosownie do potrzeb, innych projektów. Projekt budowlany jest następnie zatwierdzany w decyzji o pozwoleniu na budowę. Opracowanie projektu budowlanego powinno być powierzone projektantowi posiadającemu odpowiednie uprawnienia budowlane (art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy – Prawo budowlane).
Kolejnym obowiązkiem nałożonym na inwestora jest zapewnienie objęcia kierownictwa budowy przez kierownika budowy posiadającego odpowiednie kwalifikacje zawodowe (art. 18 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane). Ustawodawca zobowiązał inwestora, aby do momentu zakończenia procesu budowlanego zapewnił kierowanie budową przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane w odpowiedniej specjalności (art. 42 ust. 1 powyższej ustawy) oraz legitymującą się zaświadczeniem wydanym przez właściwą izbę samorządu zawodowego, potwierdzającym wpis na listę członków tej izby, zgodnie z art. 12 ust. 7 ustawy – Prawo budowlane. Ponadto inwestor został zobowiązany do zapewnienia opracowania planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (BIOZ). Plan BIOZ jest opracowywany przez kierownika budowy bądź inną uprawnioną do tego osobę, na podstawie przygotowanej przez projektanta informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia ze względu na specyfikę projektowanego obiektu (art. 20 ust. 1 pkt 1b ustawy – Prawo budowlane).
Obowiązkiem inwestora jest również zapewnienie wykonania i odbioru robót budowlanych, a także zapewnienie w przypadkach uzasadnionych wysokim stopniem skomplikowania robót budowlanych lub warunkami gruntowymi, nadzoru nad wykonywaniem robót budowlanych (art. 18 ust. 1 pkt 4 i 5 ustawy – Prawo budowlane). Obowiązek wykonania i odbioru robót budowlanych musi uwzględniać zawarte w przepisach zasady bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Natomiast o konieczności zapewnienia nadzoru nad wykonywaniem robot budowlanych rozstrzyga właściwy organ administracji architektoniczno-budowlanej, który w decyzji o pozwoleniu na budowę określa szczegółowe wymagania dotyczące nadzoru na budowie (art. 36 ust. 1 pkt 4 ustawy – Prawo budowlane). Zgodnie z art. 18 ust. 2 i 3 ustawy – Prawo budowlane, inwestor ma możliwość ustanowienia na budowie inspektora nadzoru inwestorskiego, a także zobowiązania projektanta do sprawowania nadzoru autorskiego. Decyzja o skorzystaniu z tych praw należy do inwestora.
Na końcowym etapie procesu budowlanego inwestor zawiadamia właściwy organ nadzoru budowlanego o zakończeniu budowy obiektu budowlanego lub składa wniosek o udzielenie pozwolenia na użytkowanie. Do zawiadomienia o zakończeniu budowy lub wniosku o udzielenie pozwolenia na użytkowanie inwestor jest zobowiązany dołączyć dokumenty, o których mowa w art. 57 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane. Inwestor jest zobowiązany także do zawiadomienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Straży Pożarnej o zakończeniu budowy obiektu budowlanego i zamiarze przystąpienia do jego użytkowania, zgodnie z art. 56 ustawy – Prawo budowlane.
Obowiązki inspektora nadzoru inwestorskiego
Osoba sprawująca funkcję inspektora nadzoru inwestorskiego powinna posiadać uprawnienia budowlane w specjalności odpowiadającej rodzajowi wykonywanych robót budowlanych. Inspektora nadzoru inwestorskiego może ustanowić sam inwestor (art. 18 ust. 2 ustawy) lub, w określonych przypadkach, obowiązek ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego może zostać nałożony na inwestora przez organ administracji architektoniczno-budowlanej (art. 19 ustawy). Organ ma obowiązek określenia w decyzji o pozwoleniu na budowę wymogu ustanowienia inspektora nadzoru inwestorskiego, jeżeli dotyczy ona obiektów budowlanych, wymienionych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 19 listopada 2001 r. w sprawie rodzajów obiektów budowlanych, przy których realizacji jest wymagane ustanowienie inspektora nadzoru inwestorskiego (Dz. U. Nr 138, poz. 1554).
Prawa i obowiązki inspektora nadzoru inwestorskiego zostały wymienione w art. 25 i 26 ustawy – Prawo budowlane. Zgodnie z art. 25, do podstawowych obowiązków inspektora nadzoru inwestorskiego należy reprezentowanie inwestora na budowie przez sprawowanie kontroli zgodności realizacji budowy z projektem i pozwoleniem na budowę, przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej. Inspektor nadzoru inwestorskiego ma obowiązek sprawdzać jakość wykonanych robót i wbudowanych wyrobów budowlanych, zapobiegać zastosowaniu wyrobów budowlanych wadliwych i niedopuszczonych do stosowania w budownictwie, sprawdzać oraz odbierać roboty budowlane ulegające zakryciu, uczestniczyć w próbach i odbiorach technicznych instalacji, urządzeń technicznych i przewodów kominowych, uczestniczyć w czynnościach odbioru gotowych obiektów budowlanych, potwierdzać faktycznie wykonane roboty i usunięcie wad, a także na życzenie inwestora, kontrolować rozliczenie budowy.
Jednocześnie inspektor nadzoru inwestorskiego ma prawo wydawać kierownikowi budowy lub kierownikowi robót polecenia, potwierdzone wpisem do dziennika budowy, dotyczące: usunięcia nieprawidłowości lub zagrożeń, wykonania prób lub badań, także wymagających odkrycia robót lub elementów zakrytych, oraz przedstawienia ekspertyz dotyczących prowadzonych robót budowlanych i dowodów dopuszczenia do stosowania w budownictwie wyrobów budowlanych oraz urządzeń technicznych (art. 26 pkt 1 ustawy – Prawo budowlane). Może również żądać od kierownika budowy dokonania poprawek lub ponownego wykonania źle wykonanych robót, a także wstrzymania wykonania dalszych robót, gdyby mogły stać się przyczyną powstania zagrożenia (art. 26 pkt 2 ustawy). Natomiast inspektor nadzoru inwestorskiego nie jest obowiązany do dokonywania wpisów w dzienniku budowy dotyczących etapów wykonywanych robót budowlanych lub odbioru budynku. Należy dodać, że zakazane jest łączenie funkcji inspektora nadzoru inwestorskiego i kierownika budowy.
Obowiązki projektanta
Na projektancie spoczywa odpowiedzialność za cały projekt budowlany. Ma on obowiązek opracować go zgodnie z ustaleniami określonymi w decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a także zgodnie z wymaganiami ustawy – Prawo budowlane, przepisami i zasadami wiedzy technicznej (art. 20 ust. 1 pkt 1 ustawy). Obowiązkiem projektanta jest także zapewnienie w razie potrzeby udziału w opracowaniu projektu osób posiadających uprawnienia budowlane do projektowania w odpowiedniej specjalności i skoordynowanie wykonanych przez te osoby opracowań projektowych (art. 20 ust. 1 pkt 1a ustawy).
Projektant sporządza również informację BIOZ, uzyskuje wymagane opinie, uzgodnienia i sprawdzenia rozwiązań projektowych, wyjaśnia wątpliwości dotyczące projektu i zawartych w nim rozwiązań. Do jego obowiązków należy też sporządzenie lub uzgodnienie indywidualnej dokumentacji technicznej (o której mowa w ustawie o wyrobach budowlanych) i sprawowanie nadzoru autorskiego na żądanie inwestora lub właściwego organu (art. 20 ust. 1 pkt 1b-4 ustawy). W celu potwierdzenia prawidłowości przyjętych przez siebie rozwiązań projektowych projektant, a także sprawdzający, na podstawie art. 20 ust. 4 ustawy – Prawo budowlane, do projektu budowlanego dołączają oświadczenia o sporządzeniu projektu budowlanego zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz zasadami wiedzy technicznej.
Natomiast zgodnie z art. 20 ust. 2 ustawy – Prawo budowlane, do obowiązków projektanta należy zapewnienie sprawdzenia projektu architektoniczno-budowlanego pod względem zgodności z przepisami, w tym techniczno - budowlanymi, przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności, z wyjątkiem zakresu objętego sprawdzaniem i opiniowaniem na podstawie przepisów szczególnych oraz projektów obiektów budowlanych o prostej konstrukcji (art. 20 ust. 3 ww. ustawy). W razie odstąpienia od zatwierdzonego projektu budowlanego lub innych warunków pozwolenia na budowę projektant ma obowiązek dokonać kwalifikacji zamierzonego odstąpienia i zamieścić w projekcie budowlanym odpowiednie informacje (art.36a ust. 6 ustawy).
Prawa projektanta zostały określone w art. 21 ustawy, należą do nich prawo wstępu na teren budowy i dokonywanie zapisów w dzienniku budowy dotyczących jej realizacji. Dzięki temu projektant może sprawdzić, czy prace wykonywane są zgodnie z projektem i zająć stanowisko wobec zdarzeń na budowie, może zgłosić ewentualne zastrzeżenia, uwagi. Ponadto projektant ma prawo żądania wpisem do dziennika budowy wstrzymania robót budowlanych w razie stwierdzenia możliwości powstania zagrożenia bądź wykonywania ich niezgodnie z projektem (art. 21 pkt 2 ustawy – Prawo budowlane).
Obowiązki kierownika budowy
Ustanowiony przez inwestora kierownik budowy jest tym uczestnikiem procesu budowlanego, który odpowiada za prowadzenie budowy od jej rozpoczęcia aż do zakończenia. Zgodnie z art. 41 ust. 4 pkt 1 ustawy – Prawo budowlane, inwestor jest obowiązany zawiadomić o zamierzonym terminie rozpoczęcia robót budowlanych, na które jest wymagane pozwolenie na budowę, właściwy organ oraz projektanta sprawującego nadzór nad zgodnością realizacji budowy z projektem, co najmniej na 7 dni przed ich rozpoczęciem, dołączając na piśmie: oświadczenie kierownika budowy (robót), stwierdzające sporządzenie planu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia oraz przyjęcie obowiązku kierowania budową (robotami budowlanymi), a także zaświadczenie, potwierdzające wpis na listę właściwej izby samorządu zawodowego. Z chwilą złożenia takiego oświadczenia kierownik budowy bierze na siebie odpowiedzialność za kierowanie robotami budowlanymi.
Kierownik budowy ma obowiązek realizować to, co zostało zaprojektowane, a jego sugestie zgłaszane inwestorowi powinny być brane pod uwagę przez pozostałych uczestników procesu budowlanego i, jeśli uznają je oni za słuszne, wprowadzane w życie. Kierownik budowy jako osoba pełniąca samodzielną funkcję techniczną w budownictwie powinna legitymować się odpowiednimi uprawnieniami budowlanymi. Do niego należy organizacja robót budowlanych i czuwanie nad ich przebiegiem, zapewnienie geodezyjnego wytyczenia obiektu, zabezpieczanie placu budowy, dbałość o przestrzeganie przepisów dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenie dokumentacji budowy, powiadamianie inwestora o wszelkich istotnych zdarzeniach na budowie, w tym zagrożeniach, utrudnieniach, nieprawidłowościach oraz kontrolach. Kierownik budowy odpowiada także za przygotowanie do odbioru kolejnych etapów budowy, a wreszcie całości inwestycji. Szczegółowo zakres podstawowych praw i obowiązków kierownika budowy określają art. 21a-24 ustawy – Prawo budowlane.
Organizując i prowadząc budowę, kierownik budowy ponosi odpowiedzialność za przestrzeganie przepisów, w tym techniczno-budowlanych, a także za wykonywanie prac zgodnie z pozwoleniem na budowę, projektem architektoniczno-budowlanym oraz przepisami bhp. Na nim więc ciąży też odpowiedzialność za dokonanie w trakcie budowy odstępstw czy zmian. W przypadku, gdy roboty są wykonywane niezgodnie z projektem, kierownik budowy wstrzymuje ich wykonywanie i zawiadamia o tym inwestora oraz dokonuje wpisu do dziennika budowy. Kierownik budowy ma prawo wystąpić do inwestora o zmiany w rozwiązaniach projektowych, jeśli jest to uzasadnione koniecznością zwiększenia bezpieczeństwa wykonywania robót lub usprawnienia procesu budowy. Dla oceny prawidłowości technicznej prowadzenia budowy podstawowe znaczenie ma dokumentacja budowy. Należą do niej m. in. dziennik budowy oraz protokoły odbiorów częściowych i końcowych, książka obmiarów, dziennik montażu. W myśl art. 22 pkt 2 i 6 ustawy – Prawo budowlane kierownik budowy jest zobowiązany do prowadzenia tej dokumentacji, do rejestrowania w dzienniku budowy przebiegu robót i wszystkich zdarzeń oraz okoliczności zachodzących w toku ich wykonywania (w tym odstępstw i zmian), a także do realizacji wpisanych do dziennika budowy (np. przez projektanta) zaleceń. Na kierowniku budowy spoczywa również obowiązek właściwego przechowywania dokumentów.
Do obowiązków kierownika budowy należy także zgłoszenie obiektu budowlanego do odbioru przez dokonanie odpowiedniego wpisu w dzienniku budowy oraz złożenia oświadczenia o zgodności wykonania obiektu z projektem budowlanym i warunkami pozwolenia na budowę oraz przepisami (art. 57 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy – Prawo budowlane). W ten sposób kierownik bierze na siebie odpowiedzialność za realizację całości budowy. Natomiast w myśl art. 42 ust. 4 ustawy – Prawo budowlane, jeżeli na budowie mają być prowadzone roboty budowlane, do kierowania którymi ustanowiony kierownik budowy nie ma odpowiednich uprawnień, wówczas obowiązkiem inwestora jest zapewnienie ustanowienia kierownika robót w danej specjalności.
Niewłaściwe wykonywanie obowiązków przez projektanta, kierownika budowy, inspektora nadzoru inwestorskiego może wiązać się nie tylko z odpowiedzialnością karną (na podstawie przepisów rozdziału 9 ustawy – Prawo budowlane), ale także z odpowiedzialnością zawodową (na podstawie przepisów rozdziału 10 ustawy – Prawo budowlane). O wszelkich nieprawidłowościach dotyczących prowadzonych robót budowlanych, w tym związanych m.in. z naruszeniem obowiązków przy wykonywaniu czynności zawodowych, należy bezzwłocznie informować powiatowego inspektora nadzoru budowlanego, a także właściwą izbę samorządu zawodowego, zgodnie bowiem z art. 98 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane, w sprawach odpowiedzialności zawodowej orzekają właściwe izby samorządu zawodowego.
Osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie podlegają odpowiedzialności zawodowej również po zakończeniu robót budowlanych. Postępowanie w sprawie odpowiedzialności zawodowej w budownictwie wszczyna się na wniosek organu nadzoru budowlanego, właściwego dla miejsca popełnienia czynu lub stwierdzającego popełnienie czynu, złożony po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego (art. 97 ust. 1 ustawy – Prawo budowlane). Ponadto wniosek, o którym mowa w ust. 1, może złożyć w zakresie swojej właściwości organ samorządu zawodowego.
Niedociągnięcia bądź wykrycie usterek podczas odbioru budynku
Trzeba wyjaśnić, że do użytkowania obiektu, na którego wzniesienie wymagane jest pozwolenie na budowę, można przystąpić, z zastrzeżeniem art. 55 i 57, po zawiadomieniu właściwego organu o zakończeniu budowy, jeżeli organ w terminie 21 dni od dnia doręczenia zawiadomienia nie zgłosi sprzeciwu (art. 54 ustawy – Prawo budowlane). Natomiast w przypadkach określonych w art. 55 ustawy, inwestor musi uzyskać ostateczną decyzję o pozwoleniu na użytkowanie. Jeżeli w odniesieniu do badanej inwestycji organ nadzoru budowlanego stwierdzi nieprawidłowości, odmawia wydania pozwolenia na użytkowanie lub, w stosunku do zawiadomienia o zakończeniu budowy, zgłasza sprzeciw w drodze decyzji.
Jednocześnie warto pamiętać, że wniosek o udzielenie pozwolenia na użytkowanie stanowi wezwanie organu do przeprowadzenia obowiązkowej kontroli. Gdy organ nadzoru budowlanego w jej trakcie stwierdzi nieprawidłowości określone w art. 59a ust. 2 ustawy, to wymierza karę stanowiącą iloczyn stawki opłaty (wynoszącej 500 zł), współczynnika kategorii obiektu i współczynnika wielkości obiektu, określonych w załączniku do ustawy.