Współczesna architektura daleka jest od monotonnej sztampowości. Projektanci budynków mieszkalnych i komercyjnych poszukują coraz nowszych, doskonalszych koncepcji, pozwalających wyróżnić daną budowlę spośród innych obiektów o podobnym przeznaczeniu. W wyniku twórczych działań nowoczesna architektura kubaturowa zyskuje znamiona sztuki, w której istotne są nie tylko wartości utylitarne, ale przede wszystkim estetyczne. Dzisiaj liczy się niekonwencjonalność, jaką osiąga się na rożne sposoby. Jednym z nich jest idea ażurowych fasad i elementów konstrukcyjnych.
Ażur, czyli motyw dekoracyjny powstający przez wycięcie w strukturze danego materiału przemyślanego układu ozdobnych otworów, tworzących estetyczny wzór, znany jest od dawna jako ornament pojawiający się we wnętrzach. Istotne miejsce tego rodzaju dekory zajmują także na polu architektury zewnętrznej, co również znajduje swoje odbicie w historii – ażury od wieków stosowano w roli elementu zdobniczego, przede wszystkim w funkcji balustrad, rozet, attyk, przepierzeń czy kutych na przestrzał maswerków (ornamenty w górnej części okna). Obecnie tendencja ta przeniosła się na większe elementy konstrukcyjne, przede wszystkim na elewację, przeistaczając się w istotny trend dotyczący projektowania budynków o najrozmaitszym przeznaczeniu. Współczesna „architektura dziur”, jak nazwał to zjawisko japoński architekt Kengo Kuma, fascynuje twórców na całym globie, o czym świadczy coraz większa liczba projektów, wykorzystujących różnego typu perforacje.
LEKKOŚĆ PERFOROWANEJ BRYŁY
Jako przyczynę popularności ażurowych fasad podaje się zazwyczaj ich efektowny wygląd, nadający budynkowi wrażenie lekkości, subtelności, ale i dynamizmu. Intrygująca prezencja oraz zdefiniowanie stylu obiektu to niejedyne zalety podobnych rozwiązań. Wycięcia w elewacji pozwalają bowiem także wykorzystywać malownicze efekty świetlne, powstające dzięki przenikaniu promieni przez liczne przeprucia, jako dodatkowy czynnik upiększający zarówno bryłę, jak i wnętrze budowli. Fasady wykończone ornamentalnymi otworami stanowią także próbę odejścia od przyziemnych konwencji w kierunku chimerycznych projektów. Pozwalają realizować fantazyjne, surrealistyczne wizje dotyczące architektonicznych struktur, jakich powodzenie jeszcze kilka dekad temu trudno byłoby sobie wyobrazić. Ponadto ażurowe konstrukcje okalające budynki nierzadko spełniają dodatkowe, pragmatyczne zadania, np. są osłoną balkonów, pełnią funkcję swoistego filtra promieni słonecznych, bariery akustycznej czy naturalnego systemu chłodzenia (ze względu na – tworzący się zwłaszcza w przypadku wielokondygnacyjnych obiektów – tzw. „efekt kominowy”).
Koncepcje ażurowych elewacji realizowane są w różnorodny sposób. Taką postać mogą przybierać konstrukcje nośne budynku. Zazwyczaj wznoszone są one z żelbetu i przypominają siatkę oplatającą bryłę obiektu, tak jak w przypadku wieżowca Prosta Tower, wzniesionego w śródmieściu Warszawy. Innym sposobem na uzyskanie efektu lekkiej, koronkowej elewacji jest zastosowanie perforowanych paneli, najczęściej aluminiowych, co wykorzystali np. projektanci gmachu galerii handlowej w Kielcach.
MIĘDZYNARODOWA SŁAWA
Zapewne nikogo nie trzeba przekonywać o tym, że ażurowe fasady podnoszą rangę zdobionych nim obiektów i gwarantują mu rozgłos. Ilekroć architekci decydują się na opracowanie oryginalnej koncepcji z perforacjami w roli głównej, za każdym razem zyskują pewność, że o ich projekcie usłyszy szerokie grono odbiorców. I chociaż na całym świecie powstaje coraz więcej obiektów wykorzystujących koncepcję ażurów, zainteresowanie nowo wybudowanymi gmachami za każdym razem staje się zarzewiem dyskusji na temat kierunku obranego przez współczesnych architektów.
Przykładem doskonale opracowanej koncepcji powstałej z wykorzystaniem perforowanej elewacji jest 0-14 Office Tower w Dubaju. Fasada budynku składa się ze ściany nośnej skonstruowanej z betonu architektonicznego, w jakiej wycięto ponad tysiąc różnej wielkości otworów. Ich układ nie jest dziełem przypadku – architekci zadbali o to, by prześwity pojawiały się w miejscach wymagających nasłonecznienia oraz strefach wyznaczonych ze względów formalnych. Ażurowa fasada wieżowca podtrzymuje aż dwadzieścia jeden kondygnacji, które dzięki przeniesieniu ciężaru budynku na perforowaną ścianę nie wymagały dodatkowego podparcia w postaci słupów czy wewnętrznych płyt nośnych. Zaskakującym rozwiązaniem jest osadzenie betonowej skorupy, pełniącej istotną funkcję konstrukcyjną, w odległości jednego metra od właściwego szkieletu budynku.
Inną budowlą, jaka zasłynęła na międzynarodowej arenie dzięki zastosowaniu ażurów, jest gmach Muzeum Cywilizacji Europejskiej i Śródziemnomorskiej w Marsylii. Francuska galeria zaprojektowana przez Rudyego Ricciottiego została wzniesiona w związku z wyborem miasta na Europejską Stolicę Kultury w 2013 roku. Bryłę budynku zbudowano ze szkła i stali, a tym co ją wyróżnia jest pokrycie ażurową powłoką z betonu, przypominającą misternie utkaną koronkę.
Chociaż na świecie nie brakuje obiektów, których architektura odznacza się wkomponowaniem ażurowych elementów w elewację, to Japonia i Chiny pozostają absolutnym pionierem w tej dziedzinie. Półprzezroczyste fasady subtelnie przepuszczające światło do wnętrz to domena wschodnioazjatyckiej stylistyki. W tym duchu powstają nie tyko centra handlowe i biurowce będące siedzibami renomowanych marek, ale także prywatne domy. Przykładami znanych obiektów są Tower of Ring – transparentny wieżowiec zlokalizowany w centrum chińskiego Tiencin, unikalna Mode Gakuen Coccoon Tower czy strzelista wieża Skytree w sercu Tokio.
WYZNACZNIK ŚWIATOWYCH TRENDÓW
Eksperci w pełni zdali sobie sprawę z ogromnej popularności ażurowych motywów na gruncie światowej architektury przy okazji Międzynarodowych Targów Expo w Szanghaju zorganizowanych w 2010 roku, kiedy to znaczna część prezentowanych przez poszczególne kraje pawilonów miała postać perforowanych brył. Polska przedstawiła wówczas koncepcję warszawskich projektantów – Wojciecha Kakowskiego, Marcina Mostafy oraz Natalii Paszkowskiej – dla której inspiracją stała się kartka papieru, z jakiej powycinano ludowe wzory. Również inne państwa postanowiły wówczas zaprezentować ażurowe hale wystawiennicze. Były wśród nich m.in. Dania, Francja, Łotwa, Korea Południowa, Rosja, Serbia, Szwecja oraz Turcja. Większość pawilonów nawiązywała do kultury narodowej, ale nie brakowało także perforacji inspirowanych naturą, odznaczających się nieregularnymi organicznymi liniami, czy geometrycznych, symetrycznie powtarzanych kształtów. W związku z tak dużą powszechnością ażurów jako elementów dekoracyjnych, podczas tej ogromnie istotnej międzynarodowej imprezy dostrzeżono nowe możliwości w dziedzinie kreowania architektury kubaturowej, zarówno o charakterze publicznym, jak i prywatnym, Expo natomiast zaczęto postrzegać jako wyznacznik światowych trendów.
W ostatnich latach na całym globie powstało wiele budowli odwołujących się do idei ażurowych elementów konstrukcyjnych i dekoracyjnych. Perforowane fasady stanowią zazwyczaj wierzchnią warstwę elewacji, dlatego nazywa się je drugą skórą budynku. Ponadto wprowadzają one do przestrzeni miejskiej urozmaicający akcent, gwarantując spektakularne efekty. Budynek powleczony niezwykle ornamentalnymi panelami z licznymi wycięciami o najrozmaitszych kształtach wyróżnia się na tle zurbanizowanego terenu, nadając mu atrakcyjny, surrealistyczny rys.